واژه­ های مربوط  به انواع و اجزای برنج

اُرز orz (اورزا aorz یا وُرزا vorza یا اُریزا oriza) :شالی به­خوشه­­نشسته، ساقۀ بارور برنج قبل از شکافتن ساقه و در آمدن از آن.اُرزا کودن orza kudən :به­خوشه­نشستن، باردارشدن خوشه به برنج. اُریزا آمان oriza aman : به بارنشستن خوشۀ برنج.

اَشکله ­بج æškələ bəj  (شا بج ša bəj): محصول دوبارۀ برنج زودرس که پس از درو بر اثر رشد مجدد شالی در صورت مساعد بودن هوا در همان سال خوشه می­زند و قابل درو می­شود، جوش دوبارۀ ریشۀ شالی بعد از بریدن و چیدن، این محصول مرغوب و زیاد نیست. اغلب باردادن آن را به­شگون نمی­گیرند از این ­جهت به­ مصرف خوراک دام می­رسد.

اشکور eškor(ایشکور iyškorیاخبیس xəbis): خرده­برنج، خردۀ ریزتر از نیم­دانه که برای تهیۀ آرد برنج و تغذیۀ طیور به کار می­رود.

ایسپیلiyspil:ساقه­های میانی و اصلی خشک­شده و بدون دانۀ شالی که از سایر قسمت­های آن نازک­تر و محکم­تر است و محل رویش دانه­های شالی است. در گیلان جاروهای خوب و ممتازی از آن درست می­کنند. 

آرده ardə: برنج ساییده و کاملاً نرم­شده.

آکوله kuləa:گونه­ای نیمه مرغوب از برنج گیلان.

بج bəj: برنج که انواع گوناگون دارد.

بجه­پوف bəjə puf: آرد بسیار نرم که با ساییدن دانه­های برنج ایجاد می­شود.

بی­نام bi nam(نام­ندارnam nədar): نوعی برنج صدری مرغوب،از گونه­های متوسط زودرس برنج در گیلان. این برنج از صدری و مولایی و دم­سیاه نامرغوب­تر است.

پوف puf: اسپیل، ساقۀ اصلی برنج هنگامی­که تازه است که با آن «پوف جارو» می­بندند و نیز خاک نرمی که در موقع طبق­زدن برنج از آن جدا می­شود.

جو jo(جوب job یا جوو jovیاجوو (jov: شالی، دانۀ پوست­نکندۀ برنج، شلتوک برنج.

جوکول jukul: برنج سبز نارس، خوشۀ برنج قبل از سفت و سخت شدن. موقعی که هنوز برنج در پوسته سخت و سفت نشده و خوشه­های بوته به زردی نگراییده­ است، کشاورز مقداری از خوشه­های مرغوب را از داخل ساقه بیرون می­کشد و بعد از جداکردن دانه از خوشه به­وسیلۀ کولوش­دار، شلتوک به­دست­آمده را خیلی ملایم بر آتش تفت می­دهد تا مغز شیری برنج خشک شود و سپس آن را در پادنگ کوفته یا بین دو کف دست مالش می­دهد و برنج سبزرنگ خارج­شده از پوست را جوکول می­نامند. جوکول عطر بسیار دلپذیر دارد و باید زود مصرف شود، وگرنه سفت می­شود.

چت čət(چوت čut): پوستۀ بی­مغز شالی، شالی بی­مغز که فقط پوسته باشد و دانۀ برنج نداشته­ باشد.

چمپا čəmpa  چنپا čənpa یا چمپا بج čəmpa bəj:پست­ترین گونۀ برنج گیلان که از انواع پرمحصول است. تنها برنجی است که جوکول نمی­دهد. این برنج پخت خوبی هم ندارد. پلوی به­دست­آمده از آن خشک و ثقیل است. خصوصاً اگر سرد شود قابل خوردن نیست. تنها به علت قیمت کم و داشتن مواد نشاسته­ای، طبقات فقیر و کم­درآمد از آن مصرف می­کرده­اند و امروزه کشت آن رو به کاستی است. این برنج انواعی دارد که عبارت­اند از:

·  پره داره چمپاpərə darə čəmpa:از انواع برنج چمپا.
·  پیلی چمپاpili čəmpa  یاغوله چمپا aqulə čəmp: برنج چمپای نامرغوب و درشت­تر از حد معمول.
رسمی­چمپاčəmpa  rəsmi: از انواع چمپا، همان شاهی چمپا است.
·  زو رسه ­چمپاzurəsə čəmpa:برنج چمپای زود­رس.
سرده چمپا sərdə ĉəmpa: برنج چمپای دیر­رس، پست­ترین نوع برنج. معروف به غوله ­چمپا هم هست.
سیا چمپاsiya čəmpa: نوعی برنج چمپا که شلتوک آن تیره و سیاه است.
گرمه چمپاgərmə čəmpa: برنچ چمپای زود­رس.
گرده چمپاgərdə čəmpa: برنج چمپای گرده، این برنج نامرغوب­ترین نوع چمپا است. در گدشته که برنج تا به این اندازه پر بها نبود، آن را به­عنوان دانه­ به طیور می­دادند.

حَسن­مولایی hæsən mulayi(سالاری salari) :از انواع عالی زود­رس برنج­های گیلان با کیفیتی برتر و بهایی گرانتر.

حَسنیhæsəni :برنج گردۀ خوش­طعم که کته­اش معروف است. کتۀ سرد حسنی نرم و مطبوع است. از گونه­های متوسط برنج گیلان.

خلفتی  xələfti: برنج مخلوط با دانه­های سرخه و قلوه.

خو ترکان xu tərkan:ترکانندۀ خوک، نوعی برنج نامرغوب از خانوادۀ چمپا که شلتوک آن سورپیل بلند دارد. در گیلان معتقدند که اگر خوک وحشی مقداری از آن بخورد معده­اش می­ترکد.

دخل  dəxəl: برنجی که با برنج اصلی مخلوط شده و در کیسۀ برنج ریخته شده باشد.

دوباره dubarə: شلتوکی که پس از دو بار طبق­زدن در پادنگ­چاله می­ریزند. بعد از گیچه یا اولین مرحلۀ پادنگ­زنی شلتوک را دوباره در پادنگ می­ریزند. پس ­از این مرحله اغلب برنج از پوستۀ شلتوک جدا می­شود.

دورج durj: آردی که خوب آسیاب نشده و یک­دست نباشد.

ر­ده­دانهrədə danə:شلتوکی که بر ساقۀ برنج بعد از آخرین دنگ باقی­ مانده است.

رسمی rəsmi: گونه­ای برنج که کتۀ آن نرم است.

ریحانی rihani: نام نوعی برنج است.

زرده دومdum zərdə: از انواع برنج صدری. شلتوک این نوع برنج دارای سورپیل زرد رنگ است.

سبوس səbus (فل fəlیابجه ­فل bəjə fəl) :پوستۀ شلتوک، پوستۀ شالی که بعد از تبدیل به برنج دور ریخته ­می­شود. گاه آن را به­ جای کاه با گل مخلوط می­سازند و دیوارهای خانه­های روستایی را گل­اندود می­کنند.

سراچینا səračina:پوشال شالی، خردۀ برگ و ساقۀ خشک برنج که دسته­بندی کنند، مصارف مختلفی دارد، مثلاً برای خوراک دام استفاده می­شود.

سرخه sorxə: دانۀ درشت و پهن برنج با رگه­های قرمزکه مخلوط بودن آن با برنج سفید سبب نامرغوبی محصول می­شود و قبل از پختن باید از برنج جدا شود.

سرده بجsərdə bəj:برنج دیررس، برنج­هایی که دیر­تر از گرمه بج به عمل می­آیند.

سنگه­سری səngə səri:گونه­ای برنج که جو (شلتوک) آن تیره و سیاه بوده ­است و امروزه کشت نمی­شود.

سورپیل surpil(سولپیلsulpil ): زائدۀ سوزن­مانندی است که بر نوک هر یک از دانه­های جو و شالی یا گندم که هنوز از خوشه جدا نشده­اند، می­روید. این شاخک­ها در برنج وُوُ خیلی زیاد است.

سه­­سری səsəri  :نام گونه­ای برنج است.

سیا­دوم sia dum:دم­سیا، برنج صدری پرکیفیت گیلان. این برنج یکی از برنجهای مرغوب­ و خوش­خوراک­ گیلان است.

سیفیده دوم dumsifidə: نام یکی از گونه­های اعلا و متنوع برنج گیلان.

ششه­لوه­کودن šəšə ləvə kudən: به­طور انبوه رشدکردن، خوشه­های فراوان زدن محصول کشاورزی.

شص­رس šəs rəs:شست­رس، گونه­ای از گونه­های برنج گیلان که مرغوب نیست و دورۀ کاشت و برداشت آن شصت روز است.

صدریsədri:از ممتازترین و مرغوب­ترین برنج­های گیلان است. صدری عالی را «درباری دم­سیا» نیز گویند. صدری بر چند قسم است: سیادوم، سیفیده دوم، زرده دوم، سرخه دوم، حسن سرایی، سالاری، موسی طارم.

صدفی sədəfi یا شیشه­ای šišəi: از انواع جدید و پرحاصل برنج که مثل صدف سفید ­است.

طارم­سری tarəmsəri: از انواع برنج خوب گیلان.

عطری ætri: نام گونه­ای از گونه­های برنج خوشبوی گیلان.

عَنبربو  ænbər bu: گونه­ای متوسط از برنج­های خوراکی گیلان، که گردۀ خوشبویی دارد.

غریبه qərib:گونه­ای برنج نیمه مرغوب زودرس که شبیه برنج صدفی است.

فابج fabəj: برنجی که پس­از دنگ­ خوردن سوم یا واتاش vataš برای پاک­کردن حاضر باشد.

قُلوه qolvə:دانۀ درشت و پهن و قرمز برنج که مخلوط بودن آن با برنج سفید سبب نامرغوبی است و قبل از پختن باید از برنج جدا شود.

قوشه qušəیا(وُوشه vušə): خوشۀ برنج.

کاکول­زئن kakul zəæn:به­خوشه­نشستن ساقۀ بارور برنج.

کبک kəbək: سبوس ریز برنج یا گندم، نرمۀ ­شالی که در کارخانه­های شالی­کوبی هنگام کوبیدن شالی برای تهیۀ برنج به ­دست ­می­آید و آن را با غذای دام مخلوط می­کنند.

 کولوش kuluš: کاه، ساقۀ خشکیدۀ شالی که مصارف گوناگونی دارد،  ازجمله برای خوراک زمستانی دام­ها، بافتن گونه­ای ریسمان به­ نام ویریس، پوشش بام خانه­های گالی­پوشی و بستن جارو به کار می­رود.

 گرده gərdə:گرده بج، از گونه­های مختلف برنج در گیلان و نوعی پست از برنج است.

 گرمه بج gərmə bəj:برنج زود­رسی که زودتر از دیگر انواع درو می­گردد و روانه بازار می­شود.

 گرمه ­طارم gərmə tarəm:گونه­ای برنج زودرس، برنج طارم، نوعی برنج طارم که از سایر انواع دیگر گردتر است.

 گرمه ­مولایی gərmə molayi:از انواع عالی زودرس برنج در گیلان است.

 گیجه gijə: شلتوکی که بعد از اتمام پادنگ هنوز پوستش کنده­ نشده­ باشد. مخلوط برنج و شلتوک برای بار اول.در این مرحله بعد از فَوَختن پوستۀ نیمی از شلتوک جدا می­شود.

 اللّهُ­اکبر ællahoækbər: نوعی برنج که از حدود پنچاه سال پیش کشت آن مرسوم شده است.

 مستوره məsturə:نمونۀ برنج.

 مشدی عَباس məšdi æbbas: نام نوی خاص از انواع برنج است.        

 موسی­طارم tarəmmusa: دم­سیاه، از انواع عالی دیررس برنج در گیلان است.

 موسی­مولایی musa molayi:دم­سیاه، از انواع عالی دیررس برنج در گیلان است.

 مولایی molayi: ازگونه­های خوب وعالی برنج گیلان، نوعی برنج مرغوب صدری گیلان.

 میان­دانه miyan danə(نیم­دانه nim danə):دانه­های شکستۀ درشت­تر برنج که قابل پختن هستند، دانۀ برنجی که نه زیاد شکستۀ ریز باشد و نه سالم.

وُوُ vovo  (بابوbabu ): نوعی برنج گرده. شلتوک این نوع برنج به قرمزی می­زند. سورپیل آن خیلی زیاد است

 واژه­ های مربوط به برداشت و انباشت برنج

بئَنbəæn : بریدن، دروکردن برنج.

بج­بینی bəj bini (بج­واوینی (bəj vavini : برنج بری، دروی بوته­های برنج.

بج­دوجینی  bəj dujini: جداکردن شلتوک و سایر زواید برنج، برنج­پاک­کنی که کار خاص زنان است و در طبجه انجام می­شود.

بجه بار bəjə bar:حمل درزهای برنج از مزرعه به انبار که یا کوله­باری است یا بر سر زنان و یا با اسب انجام می­شود.

برنج اوچینی bərənj uĉini:جمع­آوری محصول از مزرعه.

بن­دانه danəben:بندی که از ساقۀ شالی درست می­شود و برای بستن کوتاله (درز) ­مورد استفاده قرار می­گیرد.

پادنگ­زن padəng zən: کسی که با پا پادنگ را برای پاک­کردن شلتوک به­ حرکت درمی­آورد.

پاکاچینا pakaĉina:برداشت کامل محصول.

 تِلامبارtəlæmbar (فاکون fakunیا کوتی kuti): انبار و محل نگه­داری خوشه­ی برنج یا ساقه­­های خشکیده­ی برنج.

جو­کونیjo kuni:خرمن­کوبی، جدا­کردن شلتوک از ساقه.

چله čələ: خوشه­های برنج که به خاطر باران زیاد در مزرعه روی زمین می­خوابند و دانه­های گل پوسته­های شلتوک آنها را می­پوشاند. مدت این گل­زدگی هر چه زیادتر باشد، به همان نسبت زنگارگرفتن برنج در داخل پوسته و نامرغوبی آن افزایش می­یابد.

چنگه čəngə: مقدار شالی درو­شده از مزرعه که در دو مشت جای­گیرد. هر دو موشته را با ساقه­هایی از شالی می­بندند و روی هم می­چینند، و از آن درز درست می­کنند تا برای حمل راحت باشد.

چوال  čəvalیا جوال jəval:کیسه­ای بافته از کنف برای جو و برنج و غیره.

دُرُ doro:به هم زدن شلتوک درون پادنگ­چاله با دست. کسی­که شلتوک را به هم­ می­زند به مهارت زیادی نیاز دارد و اگر سرعت و دقت در کار نباشد، دست او در زیر دندانه­های فلزی له می­شود. 

درزه­بار dəzə bar:حمل بسته­های برنج با حیوان باربر.

دوجین dojinیادوجئَن dujəæn:پاک­کردن برنج و جدا­کردن بازمانده­های جو از آن.

رج زئن rəj zəæn: چیدن درزهای شالی به­گونه­ای که ساقه­ها به طرف پایین و خوشه­ها به طرف بالا باشد.

رده­ زئن rədə zəæn: جداکردن شلتوک از ساقۀ شالی رسیده، عمل روفتن بازماندۀ دانۀ جو از ساقۀ شالی.

طبجه təbjə: طبقی چوبی که غلات را در آن می­ریزند و باد می­دهند تا خاک و مواد اضافی­اش گرفته شود. طبجه­زئن :təbəjə zəænدر طبق ریختن و باد دادن ­برنج.

فاباختن fabaxtən(فَبَختن fæbæxtən یا فَوَختن fævæxtən):باد دادن ­برنج با طبجه، خاک و سبوس برنج و گندم را با تکان­دادن طبق از گندم و برنج جداکردن.

فترانَن fətəranæn: روفتن باز­ماندۀ دانۀ جو از ساقۀ برنج، جداکردن برنج  باقی­مانده از خوشه.

کوتالهkutalə (درز  dərzیا درزه­ بج dərzə bəj):مقداری از خوشه­های درو­شده که به اندازۀ قابل حمل بسته می­شود، ساقه­های دروشده و دسته­بندی شدۀ شالی. هر پنچ چنگه ساقۀ درو­شدۀ شالی را  بر روی هم قرار می­دهند و آن را  با بن­دانه می­بندند.  

کوروج kuruj)کَندوج kænduj یا کوندوجkunduj ): انبار ساقه­های دروشده­ی شالی، ساختمانی است ساده با سربندی مخروطی که به روی چهار ستون چوبی برپا می­شود. بسته­های برنج را تا زمان خرمن­کوبی در آن نگه­داری می­کنند زیرا از رطوبت و آفات در امان است.

کوروج­ کودن kuruj kudən: چیدن و روی هم قرار دادن بسته­های خوشۀ برنج در کوتی یا کروج معمولاً در چهار ردیف به­گونه­ای که ساقه­ها به طرف پایین و خوشه­ها به طرف بالا باشد. تانه­ریه tanə riyə: پایین­ترین ردیف درز­های چیده شده در کوتی.

میان­­ریِه miyan riyə: ردیف دوم درز­های چیده شده. سِرِه­ریِه sərə riyə: ردیف سوم درز­های چیده شده.

اَشکل­ریهæškəl riyə :  آخرین ردیف که ساقۀ درز­ها برعکس ردیف­های دیگر به طرف بالا و خوشه­ها را به طرف پایین می­چینند.

کوله باری kulə bari: حمل درزهای برنج بر دوش که معمولاً به­ وسیلۀ مردان انجام می­شود.

کویه kuyə(درزه کویه dərzə koyə): درزهای شالی انباشته­شده روی هم.کوتاله­ها را روی مرز طوری می­چینند که ساقه­ها روی هم و خوشه­های برنج در دو طرف قرارگیرد، تا اگر باران ببارد ساقه­ها کم­تر خیس شود و آب باران از خوشه­ها که در دو طرف است به­طور کامل ریزش کند. هر کویه از سی کوتاله تشکیل می­شود که مقیاسی است در برداشت محصول.

گرک gərək: نورگیر بالای کروج، سوراخ گردی که به قطر حدود 50 سانتی­متر به­عنوان نورگیر در نوک کروج ایجاد می­کنند و برای جلوگیری از ورود باران با چوبی مدوری این سوراخ را می­پوشانند.

گوچینگ ­زن guĉing zən: کسی که با گوچینگ شلتوک را از ساقه جدا می­کند.

موشته muštə: مقیاسی در کشاورزی، واحد ساقۀ شالی دروشده، آن مقدار از ساقه­های شالی که در یک مشت جای گیرد.

موش­گیر muš gir: تخته­های صاف و تراشیدۀ چهار طرف کوروج که مانع بالارفتن موش است.

واتاش vataš: ریختن شلتوک برای بار سوم در دنگ. پس ­از این مرحله دیگر پوسته کاملاً  از شلتوک جدا می­شود و برنج به­دست می­آید.

واگردانَنvagərdanæn : برگرداندن خوشه­های دروشده برای خشک­کردن بهتر زیر آفتاب.

واوین ­موشته vavin muštə (آخره­­موشته axərə muštə): آخرین بافه یا چنگۀ دروشده شالی که طبق رسمی دیرین آن را تا سال دیگر برای تبرک و شگون زینت می­دهند و  برسقف اتاق آویزان می­کنند و اگر گاو یا ورزایی مریض شد از آن به حیوان مریض ­می­دهند.

 واژه­ های مربوط  به کاشت و مراقبت از برنج

اَشکل­ زئن æškəl zəæn:شخم­زدن شالیزار برای اولین بار، از بین­ بردن اشکل (ساقۀ شالی) و آماده­کردن آن برای نشاکاری.

بجار کوتام bəjar kutam:کُتام، اتاقکی با پایه­های بلند که از قطعات چوب و نی و چند دسته کاه برای نگهبانی شالیزار ساخته­ می­شود. اغلب شب­­ها برای حفاظت مزرعه از خرابی­های خوک وحشی، در بجار کوتام سر و صدا می­کنند و یا با تفنگ­های سرپر تیر هوایی می­اندازند تا خوک­ها داخل مزرعه نشوند.

بجاردانه bəjar danə: دانه­های جوش دست و پای شالی­کاران پس از کار. حساسیتی پوستی در دست و پای شالی­کار بر اثر تماس با آب و گل آلودۀ مزرعه که جوش­های ریز و دردناک و پرخارش تولید می­نماید.

بلته bəltə:دری کوچک برای رفت­ وآمد از پرچین که با دو چوب عمودی به شکل نردبان و چند چوب افقی ساخته می­شود.

پا فوسن pa fusen(پا واسن pa vasen یا پاسر زئن pa sər zəæn) :با پا کوبیدن و هموار کردن سطح مزرعه بعد از پیشکاول برای آماده­سازی زمین نشا. در مقابل دس فوسن dæs fusən :با دست مسطح­کردن قسمتی از مزرعۀ هموار نشدۀ برنج، قرار دارد.

پارو­­ زئن paru zəæn :تسطیح قسمت­های ناهموار مزرعه بعد از تخته­­زدن.

پس­کار  pəs kar: کشت­ بهاره­ای که به تأخیر افتاده ­است، در مقابل پیش­کارpiš kar : که زودتر از زمان مقرر و معمول کاشته می­­شود.

تخته ­زئنtəxtə zəæn :از بین بردن کامل کلوخ­ها و یک­دست و هموار­کردن شالیزار با تخته­ای که دو سر آن را به طنابی بسته­اند و روی زمین می­کشند.

تک­بوره واش tək burə vaš :گیاهی است با شاخه­های خزنده که در مزارع برنج می­روید. از بین ­بردن آن بسیار مشکل است و گاه باعث خسارت زیاد می­شود، ارتفاع این گیاه به نیم متر می­رسد و برای خوراک دام مفید است.

چِل­خُسčəl xos:گاو نری که موقع شخم­زدن شالی­زار بر اثر ضعف بر روی گل بیفتد و قادر به برخاستن نباشد.

خسته  xəstə: بوته­هایی که خیلی نزدیک به­ هم کاشته­ شده­اند، در مقابل گلفgələf: تُنُک، بوته­هایی که با فاصلۀ زیاد کاشته­ شده­اند.

خسیل  xəsil:علفی است شبیه شالی و گندم یا جو در نقاط مرطوب خصوصاً اطراف شالیزار سبز می­شود و خوراکی برای مطبوع دام است.

خوک­پایی  xuk payi:نگهبانی و مراقبت شبانه از شالیزار برای جلوگیری از حملۀ خوک­های وحشی به مزرعه و چریدن و از بین بردن بوته­های برنج. کله­خوکkələ xuk: گراز وحشی که باعث خرابی شالیزار می­شود.

دوباره dubarə (دوواره duvarə): شخم دوم مزرعه، و یا زیر و رو کردن شخم اولیه برای آماده­شدن بهتر زمین.

رمش  rəməš:پرچین اطراف باغ و شالیزار، ارتفاع رمش به­طور سنتی یک ­متر  است. رمش کودن rəməš kudən: پرچین­کردن، محصورکردن، حصارکردن باغ و شالیزار. 

سچاک  səčak:نوعی علف­ هرز اطراف و داخل مزارع شالی­ که ساقه و برگ­هایش شبیه شالی است و بذر خوشه­اش، به­ اندازۀ یک ارزن است. اگر قبل­ از رشد کامل از بین نرود، مانع رشد شالی می­شود و بذرش با دانه­های برنج مخلوط خواهد ­شد.

سوروف suruf  : از علف­­های انگل شالیزار است و بین بوته­های برنج و کنارۀ شالیزار و مناطق آبگیر می­روید.

سومبور  sumbur:زالو، این حیوان خون­آشام هنگام نشا در شالیزار به دست و پای شالی­کاران می­چسبد و خون آن­ها را می­مکد.

کارایی karayi :نشاکردن برنج، آماده کردن زمین مزرعه برای کاشت.

مرزکونی  məz kuni:دیواربندی و محدود کردن شالیزارها.

وادخ  vadəx : کاشت بوتۀ سبز و تازۀ برنج به جای بوتۀ پژمرده و خراب شده هنگام وجین.

وارجین­آ­کودن varjin a-kudən:پاک­سازی مزرعه از هرگونه گیاه هرز و بوته­های خاردار.

وِرزا vərza:گاو نر. کاری­وِرزاkari vərza:گاو نر آموخته­شده برای شخم­کاری در مزرعه. ریهriyə(وِرزارا vəza ra): خط سیر گاو نر. کارآموج kar amuj: گاو نر جوان که اولین سال به برنجزار می­رود و گاوآهن به دوش می­کشد.

خام­بخورده ورزا xam boxordə vərza: ورزایی که در اَثر کار یک­روند و بدون تمرین قبلی دست و پایش ورم­کرده و خشک­ شده­است.

 وُوران vuranیااُوران uran :شخم سوم شالیزار. این  شخم برای نرم شدن خاک مزارعی است که خاک سفت دارند.

وُوکور vukur : شخم­زدن دور کرت­ها با گرواز بعد ­از شخم اولیۀ مزرعۀ شالی، تا کناره­های کرت­ها هم شخم زده شوند.

ویجین vijin(دوبارهیادوواره) : کندن علف هرز شالیزار برای بار اول. ویجین ­دوواره  vijin duvarə(دوبارهیادوواره):  وجین دوم.

واژه­های مربوط به مزرعه و شالیزار

اَشکله ­بجارæškələ bəjar : مزرعه­ای که برنج آن برداشت شده و فقط باقی­ماندۀ ساقه و ریشۀ بوته در زمین مانده است.

آب­جرس :ab jərəs زمین پست، زمینی که روزهای بارانی مقداری آب در آن جمع شود.

آبه­خُوسabə xos: زمین آبگیر، زمین پستی که آب در آن نفوذ کند و زمان کوتاهی باقی بماند.

آبه­شر abə šəra : کناره­های آبگیر، محدوده­ای که آب در آن رطوبت ایجاد کند.

آبه­کله abə kələ: زمین یا مزرعۀ آبگیر.

بجار bəjar: شالیزار، برنجزار.بجارگا bəjar ga:محدوده­ای که مزرعه در آن واقع است. بجارچیری bəjar čiri: حاشیۀ و کنارۀ شالیزار.

بجار­کله bəjar kəl:کرت یا کرت­بندی شالیزار. کله ­کله kələ kələ: زمین یا مزرعۀ کرت­بندی­شده.

بجارکول bəjar kol: قسمت­های برجسته و تپّه­مانند مزرعۀ برنج که شالی­کاران برای استراحت و خوردن­ غذا از آن استفاده می­کنند.

تانه بجار tanə bəjar:شالیزاری که پست­تر از زمین­های اطراف است و آب در آن می­ماند.

جیره­کله jirə kələ:کرتی از شالیزار که آخر از همۀ کرت­های مزرعه آب به ­آن می­رسد.

چوره بجار čəvərə bəjar: شالیزاری ­که بایر شده و در آن علف هرز روییده باشد، نیز شالیزار وجین نشده.

چولافت ĉulaft:شالیزاری که زمینش سیاه و بارور باشد.

خشکه­بجار xoškə bjar:شالیزار خشک و بی­آبی که بایر و خشک شده ­است.

شَپَل šæpæl: نقاطی از شالیزار که آبگیر است.

لانتی­بجارlænti bəjar  (لانتی­کله lanti kələ) :شالیزاری که مار در آن زیاد است.

مِرز mərz:خط­ فاصل کرت­های شالیزار. بنه­ مرز bənə mərz: جداکنندۀ دو کشتزار که از مرزهای عادی اندکی پهن­تر و بلندتر است.

میان­کلهmiyan kələ:کرتی از شالیزار که در میانۀ مزرعه قرار دارد.

 واژه­ های مربوط به بذر و تخم

بتاخسته bətaxəstə(بتاهَسته bətahæstə): بذر جوانه­زده، بذری که به مرحله­ جوانه زدن رسیده­است.

بشاده bəšadə: افشانده، پاشیده­شدۀ بذر جو و گندم و مانند این­ها.

تاخانَنtaxanæn  (تاهانَن (tahanæn:خیس کردن بذر برنج برای جوانه زدن.

تُخمه ­جو toxmə jo(توخمه­ جوبtuxmə job):بذر برنج، تخم­جو، بذری مرغوب که هر سال برای سال بعد جدا می­کنند.

توم tum ) تیم tim): نشای برنج، تخم جوی سبز­شدۀ 15 تا 20 روزه در توم­بجار که آن را در وقت معین برای نشا مزرعه می­برند.

توم ­بجار  tum bəjar(تیمجار  timjar):خزانۀ نشای شالی، قطعه زمینی که شلتوک­های جوانه­زده را در آن می­پاشند تا سبز شود و بعد از رشد مطلوب، به مزارع اصلی می­برند و می­کارند.

توم­چینی tum čini:کندن نشا از خزانه همراه با مقداری خاک برای حمل به مزرعۀ اصلی.

تومه ­بار tumə bar: حمل نشا از خزانه به مزرعۀ اصلی که اغلب توسط مردان انجام می­شود.

جوشانی : jo šani پاشیدن بذر شالی در خزانه.

سبزا کودن səbz æ-kudən: سبز کردن تخم­جو، خیساندن شلتوک برای جوانه­زدن.

شادن šadən:افشاندن بذر در مزرعه، بذر­پاشی، جو­پاشی.

گازَچه gazæ čə: بذرخیسانده­ای که پوسته را شکافته و جوانۀ آن از شکاف پوسته دیده می­شود.

نشا nəša(نیشا niša):تخم­جوی سبزشده یا نشای برنج.

نشاست nəšast(نشاستن nəšastənیا نیشاستن nišastən):نشاکردن، کاشت نشای شالی در مزرعۀ اصلی.

 واژه­ های مربوط به آبیاری شالیزار

آب­بکفته ab bəkəftə: مزرعه­ای که در آن آب نشت کرده و در زمین فرورفته­است.

آب­بند ab bənd(آب­بندان ab bəndan):سد، استخر، برکه.

آبه سووار  abə suvar: آبیار، همدست آبیار که مقامی بالاتر از میراب دارد.

بِگا :bəgaآب­راه بین دو شالیزار که آب از آن به مزرعۀ دیگر می­رود، آب­راه رابط بین دو کرت مزرعه.

توله­آب tulə ab: آب گل­آلودی است که پیش از نشای برنج آن را برای تقویت مزرعه به شالیزار هدایت می­کنند.

جزَه­آبjəzæ ab  : نشت آب از مزرعه­ای به مزرعۀ دیگر. جزه کودن jəzə kudən: نشت آب از دیوارۀ استخر به مزرعۀ کنار استخر.

دانه­کله danə kələ (دَهَنه­کله(dæhænə kələ : دهانه کرت که برای ورود آب به کرت یک بریدگی و آب­راه دارد.

دغن  dəqən: نهر، کانال آب، کانالی که آب رودخانه را به طرف مزارع شالی­کاری می­برد. دغن­آب­خور dəqən ab xor: شالیزاری که با آب نهر آبیاری می­شود.دغن­کار dəqən kar: لایروبی نهر­هایی که آب را  به شالیزار می­رسانند.

روخانه­آب­خور roxanə ab xor: شالیزاری که با آب رودخانه آبیاری می­شود.

روفه  rufə:  ته­نشین­شده و رسوب­کردۀ گل سیلاب در مزارع برنج. این رسوب برای گیاه بسیار مفید است.  

سرآب­کله  sər ab kələ: کرتی از شالیزار که قبل از همۀ کرت­های مزرعه آب به ­آن می­رسد.

سل səl: استخر. سله­کار  sələ kar: لایروبی استخر و ریختن رسوبات آن روی مرز استخر. این کار با هم­یاری همۀ روستاییانی که شالیزارشان از آب آن استخر آبیاری می­شود، انجام می­گیرد. سله ­آب­خور sələ ab xor: شالیزاری که با آب استخر آبیاری می­شود. 

سونور sunurیا(مَبر mæbər): دریچۀ ویژۀ تقسیم آب، نوعی سدبندی با خس و خاشاک و گل بر مدخل و دهانۀ ورودی آب. اندازۀ سهمیۀ آب هر شالیزار تعیین­شده از سوی میراب.

فُکال­آب fokal ab: پس­ماندۀ آبی که همۀ شالیزار را سیراب کند و به مزرعۀ دورافتادۀ دیگر بریزد. فَکَلات fækælat:آب اضافه که در مزرعۀ برنج باقی می­ماند و به مزرعۀ دیگر نمی­رود.

فینیشتن finištən: خشک­ و ته نشین آب شالیزار بر اثر تابش و حرارت آفتاب.

مرآب merab : میراب، مسئول تقسیم آب، آبرسان